"Korekcja wad wymowy - a praca nauczyciela" - artykuł
W uwagach metodycznych pracy korekcyjnej zawarte są ogólne zasady dydaktyki. Oto niektóre z zasad odnoszące się bezpośrednio do pracy logopedycznej:
Zasada systematyczności – wymaga, aby nauczanie poszczególnych dźwięków odbywało się wg określonej kolejności działań. Każdy ćwiczony dźwięk musi przejść przez pewne etapy, a więc przygotowanie narządów artykulacyjnych, wywołanie dźwięku w izolacji, połączenie go z samogłoską na początku wyrazu, w środku i na końcu, dalej ze spółgłoskami, także w nagłosie, śródgłosie i wygłosie. Potem następują zdania, opowiadanie obrazków itd. Dopiero po utrwaleniu tego dźwięku możemy przejść do następnego. Zasada ta odnosi się także do rytmiczności pracy. Jeśli sami będziemy lekceważyć ćwiczenia, opuszczać je, nie możemy oczekiwać od dziecka, że podejdzie ono poważnie do pracy. Każda rozpoczęta praca musi być doprowadzona do końca.
Zasada stopniowania trudności – nakazuje rozpoczynać od tego, co dla dziecka jest najłatwiejsze. Trudny dźwięk od razu je zniechęci. Dziecko musi widzieć efekty swojej pracy i odnosić sukcesy.
Zasada utrwalania – dyktuje konieczność powtarzania zdobytych umiejętności tak długo, aż doprowadzi do nawyku. Nie wystarczy więc wywołać daną głoskę i poprzestać na tym, że dziecko potrafi ją prawidłowo powtórzyć. Musimy tę głoskę ćwiczyć w różnych układach i kontekstach, utrwalać poprzez opowiadanie ilustracji, recytowanie wierszy, a przede wszystkim w mowie spontanicznej, niekontrolowanej. W pracy logopedycznej ważną zasadą jest indywidualizacja. Do każdego dziecka inaczej podchodzimy, nawet wtedy, gdy ćwiczy ono w zespole. Każde dziecko jest inne, nawet z tą samą wadą, u jednego widać szybkie postępy, drugie pracuje wolniej.
Wreszcie zasada aktywnego i świadomego udziału. Dziecko powinno zrozumieć potrzebę ćwiczeń i brać czynny udział w zajęciach. Bez jego zainteresowania i mobilizacji siły woli nie sposób uzyskać szybkich i pozytywnych efektów. Wszystkie te zalecenia odnoszą się do prowadzenia pracy korekcyjnej przez specjalistę w poradni logopedycznej, ale także do pracy korekcyjnej jaką nauczycielka może i powinna prowadzić w przedszkolu. Pomoc nauczycielki dzieciom z wadami a także błędami wymowy polega na badaniu mowy dziecka i ustaleniu rodzaju wady czy błędu, na konkretnej pomocy korekcyjno – wyrównawczej, a także przy poważnej wadzie wymowy na skierowaniu tego dziecka do poradni logopedycznej oraz rozmowie z rodzicami dziecka. Współpraca nauczycielki z rodzicami ma duże znaczenie dla dziecka, dla poprawy jego wymowy. Po badaniu wymowy rodzice powinni być powiadomieni o stanie mowy dziecka. Trzeba informować rodziców nad czym dziecko obecnie pracuje i jak mają oni współdziałać, utrwalając uzyskane efekty. Nawet kilkuminutowe, ale codzienne ćwiczenia rodziców z dzieckiem będą już wielką pomocą. Rodzice czasem nie wiedzą, że ich dziecko źle mówi, a jeśli nawet wiedzą to bywają bezradni i nie orientują się, gdzie szukać pomocy. Toteż w przedszkolu powinni otrzymać odpowiednie wskazówki. Rodzice muszą zaufać nauczycielce i wspólnie z nią pracować, trzeba więc ich pouczać, jak mają postępować.
Możliwość korekcji wad i błędów wymowy jest bardzo szeroka, a praca nauczycielki w tym względzie może dać widoczne i pożądane efekty, jeśli będzie ona zgodna z zaleceniami logopedycznymi i wszystkimi zasadami korekcji.
Z moich doświadczeń jako nauczycielki przedszkola wynika, że ćwiczenia korygujące wymowę wadliwą, prowadzone w przedszkolu systematycznie wg określonych zasad, dają pożądane efekty – prowadzą do poprawy wadliwej wymowy.
Po przebadaniu grupy dzieci 6-letnich pod kątem wymowy, 4 dzieci błędnie wymawiało głoski szeregu sz,ż,cz,dż. Po konsultacji z logopedą mogłam rozpocząć ćwiczenia z 3 dzieci ponieważ jedno logopeda zakwalifikowała do ćwiczeń specjalistycznych w gabinecie logopedycznym.
Pracę korekcyjno- wyrównawczą prowadziłam z każdym dzieckiem 2 razy w tygodniu po 15 – 20 minut. Indywidualną pracę korekcyjno – wyrównawczą poprzedzały każdorazowo ćw. oddechowe i ćw. słuchu fonematycznego przedstawione na schemacie
Ćw. oddechowe mają przede wszystkim na celu nauczanie różnicowania fazy wdechowej i wydechowej oraz wydłużania fazy wydechowej. Podczas zabaw należących do tej grupy ćwiczeń dziecko powinno nauczyć się stosowania w czasie mówienia przerw na nabranie powietrza we właściwych miejscach (przerwy gramatyczne w miejscach znaków interpunkcyjnych i przerwy logiczne zgodne z treścią zdań). Ponieważ dzieciom przedszkolnym byłoby trudno zrozumieć pojęcia – przerwa gramatyczna, itp. należy podczas mówienia zdań czy nauki wierszyka demonstrować właściwy sposób recytacji.
W grupie 6-latków przeprowadziłam serię ćw. oddechowych. Jedno ćw. było przeprowadzane 2 razy w tygodniu. Co tydzień wprowadzałam nowe ćwiczenie o zwiększonym stopniu trudności, powtarzając również ćwiczenie poprzednie. Ćwiczenia prowadziłam ściśle wg podanego schematu. Oprócz ćw. oddechowych prowadziłam także w tej grupie ćw. słuchu fonematycznego. W celu wprowadzenia do tych ćwiczeń przeprowadziłam kilka zabaw bazujących na funkcjonowaniu słuchu fizycznego i muzycznego – rozpoznawanie różnych odgłosów, chodzenie za głosem, rozpoznawanie brzmienia różnych instrumentów muzycznych, wystukiwanie rytmu. Kiedy dzieci potrafiły już rozpoznawać odgłosy i dźwięki, rozpoczęłam etap ćwiczeń – rozróżnianie głosek w izolacji ( najpierw samogłoski, potem spółgłoski). Kiedy dzieci już opanowały ćwiczenie przechodziłam do ćwiczeń następnych pamiętając o utrwalaniu poprzednich.
Indywidualną pracę korekcyjno-wyrównawczą z 3 dzieci z błędami wymowy prowadziłam 2 razy w tygodniu z każdym dzieckiem, po ćwiczeniach ogólnych, w czasie zabaw dowolnych. Zajęcia z tymi dziećmi miały miejsce w gabinecie pracy wyrównawczej – pomieszczeniu oddzielonym od reszty sali, gdzie dzieci mogły skupić się na prawidłowym wykonywaniu ćwiczeń demonstrowanych przez nauczycielkę. Ćwiczenia błędnej wymowy głosek szeregu sz,ż,cz,dż prowadziłam w ściśle określonej kolejności wg schematu.
Ćw. usprawniające narządy mowy (język i wargi) oraz ćw. układu tych narządów przy wymowie głoski podstawowej sz prowadziłam z dzieckiem przed lustrem, by mogło ono kontrolować prawidłowość wykonania. Każde ćwiczenie było demonstrowane przeze mnie a następnie wykonywało je dziecko. Do kolejnego etapu przechodziłam dopiero gdy dziecko dobrze opanowało etap poprzedni. Ćw. korekcyjno-wyrównawcze nad błędami wymowy u dzieci zakwalifikowanych do tych ćwiczeń prowadziłam systematycznie, ściśle wg zasad korekcji wad i błędów wymowy, co w efekcie doprowadziło do całkowitej poprawy wymowy u tych dzieci.
opracowała
mgr Danuta Pilch
Przedszkole nr 17 im. J. Brzechwy
w Rybniku
Literatura
E. Sachajska „Uczymy poprawnej wymowy” Warszawa WSiP 1992
G. Demel „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola” Warszawa WSiP 1996